Βέρα, Ναντέζντα, Λιουμπόφ

Νωρίτερα, όταν συζητούσαμε για τον τίτλο της Αγίας Σοφίας ως εκκλησία, αναφέραμε συγκεκριμένα την απεικόνισή της στην ρωσική εικονογραφία.

Στη Ρωσία, η Αγία Σοφία έχει τρεις κύριους τύπους εικονογραφίας. Και οι τρεις εμφανίζονται πρώτα στο  Νόβγκοροντ, του οποίου ο καθεδρικός – ο παλαιότερος στη Ρωσία, χτισμένος μεταξύ 1045 και 1050 – αφιερώθηκε στην Αγία Σοφία σύμφωνα με το βυζαντινό πρότυπο.

Ο πρώτος τύπος δείχνει τη Σοφία ως αγγέλου με φλογερά φτερά – огнекрылой – καθισμένη σε θρόνο, πλαισιωμένη από την Παναγία και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή σε προσευχή. Αυτοί οι δύο άγιοι εμφανίζονται συνήθως δίπλα στον Παντοκράτορα σε παρόμοια στάση, υποδεικνύοντας ότι αυτή η απεικόνιση της Σοφίας αντιστοιχεί, σύμφωνα με την πατερική παράδοση, στον Χριστό (Α΄ Κορ 1:24, "Χριστός, η Σοφία του Θεού"). Αυτό φαίνεται στην εικονα του καθεδρικού του Νόβγκοροντ του 16ου αιώνα ή ακόμη νωρίτερα στην εικόνα του 15ου αιώνα από τον Καθεδρικό της Ευαγγελίστριας στη Μόσχα, που είναι αντίγραφο ενός πλέον χαμένου πρωτοτύπου του Νόβγκοροντ. Η Ούγγρικη ερευνήτρια Ágnes Kriza πρόσφατα δημοσίευσε μια εξαιρετική μονογραφία για αυτόν τον τύπο, * για την οποία σκοπεύω να γράψω αναλυτικότερα.

Ο δεύτερος τύπος ερμηνεύει τις Παροιμίες 9:1 ("Η Σοφία έχτισε το σπίτι της") ως ενσάρκωση του Χριστού, με το «σπίτι» να αντιπροσωπεύεται από την Παναγία. Το πιο γνωστό αρχικό παράδειγμα αυτού του τύπου είναι η εικόνα του 1548 από τη Μονή του Κυρίλλου στο Γιαροσλάβλ (τώρα στο Ρωσικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη), που ενέπνευσε πολυάριθμες παραλλαγές μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα.

Ο τρίτος και πιο διαδεδομένος τύπος προέρχεται από μια ευσεβή παρανόηση, απεικονίζοντας την Αγία Σοφία ως «Αγία Σοφία» συνοδευόμενη από τις τρεις κόρες της, Βέρα, Ναντέζντα και Λιουμπόφ, δηλαδή Πίστη, Ελπίδα και Αγάπη, οι οποίες ως οι λεγόμενες «θεϊκές αρετές» προέρχονται πραγματικά από τη Θεία Σοφία σύμφωνα με τη θεολογία. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη παράδοση, έζησαν και υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο στη Ρώμη του 3ου αιώνα. Η λατρεία τους αναφέρεται για πρώτη φορά στη Ρώμη του 6ου αιώνα. Εισήχθησαν στο Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο τον 16ο αιώνα και αργότερα αφαιρέθηκαν ως ιστορικά μη επαληθεύσιμες. Η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να τις τιμά, γιορτάζοντας τη μνήμη τους στις 30 Σεπτεμβρίου. Η παλαιότερη γνωστή ρωσική απεικόνισή τους είναι μια εικόνα του Νόβγκοροντ του 16ου αιώνα, τώρα στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ.

Οι τρεις αυτές αγίες κόρες έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς από τον 17ο αιώνα, σχηματίζοντας ένα θεμελιώδες μοτίβο στην ρωσική εικονογραφία. Η τριάδα τους βρίσκεται πίσω από τις Τρεις Αδελφές του Τσέχωφ και εμφανίζεται ως αναφορές στην ποίηση της Αργυρής Εποχής, όπως των Μπουνίν, Μπλοκ και Αχμάτοβα, καθώς και σε σοσιαλιστικά έργα όπως Το Σπίτι στο Τσερκίζοβο του Αρμπούζωφ.

Αλλά η πιο διάσημη σύγχρονη ενσάρκωσή τους σκηνικά έγινε από τον μεγάλο κληρονόμο της ποίησης της Αργυρής Εποχής, Οκουτζάβα, στο τραγούδι του Τρεις Αδελφές, όπου, ξυπνώντας σε ένα νοσοκομειακό κρεβάτι και αξιολογώντας τη ζωή του, συνειδητοποιεί πόσο χρωστάει ακόμα σε αυτές τις τρεις αρετές.

Μπουλάτ Οκουτζάβα: Τρεις Αδελφές (1959)