Siła słów

„Kto kontroluje język, kontroluje myślenie.” Victor Klemperer: Język Trzeciej Rzeszy

„Kontroluj język, a kontrolujesz myślenie.” George Orwell: 1984

„Granice mojego języka oznaczają granice mojego świata.” Ludwig Wittgenstein: Tractatus Logico-Philosophicus

„Język determinuje, jak postrzegamy świat i jak o nim myślimy.” Noam Chomsky: Eseje

Rosyjskie wydanie Barents Observer niedawno zauważyło wydanie nowego słownika wyjaśniającego język urzędowy Federacji Rosyjskiej. Tom został wydany w kwietniu przez Państwowy Uniwersytet w Petersburgu, a w tym samym miesiącu rząd wpisał go na oficjalną listę normatywnych słowników, podręczników i gramatyk. To właśnie tej listy powinny przestrzegać organy państwowe w swojej pracy dotyczącej norm współczesnego literackiego języka rosyjskiego.

Sami autorzy zauważają, że niektóre hasła były uzgadniane z Działem Prawnym Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, a prace nad słownikiem nadzorowało Ministerstwo Sprawiedliwości. Otwarcie stwierdzają, że słowa te „opisują treść tradycyjnych rosyjskich wartości duchowych i moralnych” zgodnie z dekretem prezydenckim dotyczącym polityki państwowej wartości.

Lingwista Michaił Kopotiew z Uniwersytetu w Helsinkach powiedział The Barents Observer, że słownik został przygotowany „zaskakująco niedbale”:

„Zdecydowana większość definicji została skopiowana prawie słowo w słowo z Wielkiego Słownika Wyjaśniającego, podczas gdy dosłownie tysiące słów brakuje. Gdyby była to prawdziwa praca leksykograficzna, nie mogłaby zostać opublikowana w takiej formie.”

Według Kopotiewa publicznie dostępne wersje słownika języka urzędowego zawierają tylko ułamek z 130 000 definicji starego wydania Wielkiego Słownika Wyjaśniającego z 2000 roku. The Barents Observer zauważa, że w nowym „słowniku państwowym” brakuje słów takich jak wiara, nadzieja, miłość, Gułag, stalinizm, dobro, a nawet prawda nie występuje nigdzie.

Meduza, podsumowując artykuł Barents Observer, pokazuje na kilku przykładach, jak redaktorzy i ich sponsorzy próbują zakorzenić „właściwą” ideologię w umysłach czytelników poprzez „poprawne” definicje słów:

AUTORYTARYZM, n. [z greckiego (sic!) auctoritas, „autorytet”]. Polityka. Forma rządów, w której władza opiera się na autorytecie konkretnej osoby, z ograniczonym udziałem publicznym w głównych decyzjach politycznych, ekonomicznych i społecznych (por. absolutyzm, autokracja). Uznawany za najskuteczniejszą formę rządów w trudnych czasach dla kraju, ponieważ pozwala na różne formy własności, często wspierany jest przez bloki partii lub ruchów, nie eliminuje sił wrogich i dopuszcza istnienie nietradycyjnych systemów wartości.

WRÓG, n. Ten, kogo najwyższa władza uznaje za wroga ludu, rządu lub państwa. Wrogi ideologiczny. Zawzięty wróg. // Osoba w stanie wrogości lub konfliktu z kimś; przeciwnik. Uczynić wroga. 2. Wróg wojskowy. Za linią wroga. Wróg został pokonany. Kraj został zaatakowany przez wrogów. 3. Czegoś: zasadniczy przeciwnik czegoś. Wróg palenia. Wróg własności prywatnej. 4. Coś, co szkodzi. Przeszkoda jest wrogiem postępu.

HUMANIZM, n. [z łaciny humanus, „ludzki”]. 1. Tradycyjna rosyjska wartość duchowa i moralna: światopogląd oparty na wartości człowieka, godności ludzkiej, szacunku i trosce o innych, wolności, równości i szczęściu; dobroć, człowieczeństwo. Humanizm w opowiadaniach Czechowa. Humanizm Wołoszyna powiązany jest z fatalizmem. Współczesny humanizm to historycznie specyficzna forma człowieczeństwa. 2. Ideologiczny i kulturowy ruch renesansowy przeciwko scholastyce i dominacji kościoła, uczący, że człowiek jest najwyższą wartością. Humanizm artystyczny jest historycznie określony. Humanizm renesansowy przyczynił się do rozwoju sztuk wizualnych.

DEMOKRACJA, n. [z greki dēmos, „lud” + krātos „władza”] 1. Sprawowanie władzy z uwzględnieniem opinii wszystkich (w państwie – wszystkich obywateli); otwartość na dyskusję publiczną i gotowość do nadzoru; rządy ludu. Formy i zasady demokracji. Ograniczanie lub tłumienie demokracji. Aktywista demokracji. Rozszerzanie lub ograniczanie demokracji. W zachodniej praktyce politycznej forma rządów, w której obywatele mają określone prawa i wolności, a instytucje państwowe działają w interesie najbardziej wpływowych aktorów (przeciwieństwo „rządów ludu”). Fałszywa demokracja.

ŻYCIE, n. 2. Tradycyjna rosyjska wartość duchowa i moralna; życie człowieka od poczęcia przez formowanie społeczne aż do śmierci. Cenić życie. Wartość życia. Życie ledwo w nim tliło. Słaby puls był jedynym znakiem życia. Utrata życia (umieranie). Pozbawić życia (zabić). Odejść. Między życiem a śmiercią (ciężko chory lub bliski śmierci).

JEDNOŚĆ, n. 1. Integralność, niepodzielność, spójność. Jedność systemu władzy publicznej. Jedność Białorusinów, Rosjan i Ukraińców. Jedność narodów Rosji (tradycyjna rosyjska wartość duchowa i moralna: stan, w którym różne grupy etniczne, narodowe, kulturowe lub religijne żyją w pokoju, harmonii i wzajemnym zrozumieniu, kierując się wspólnymi interesami, celami i wartościami). // Koncentracja czegoś w jednym miejscu, czasie lub w rękach. Klasyczna tragedia przestrzega zasady jedności miejsca i czasu. Jedność dowództwa wojskowego.

IDEEAL, n. [francuskie idéal z greckiego idea – obraz, pojęcie] 1. Najwyższy cel, do którego dąży naród, nadający ostateczny sens jego działaniom i dążeniom intelektualnym. Ideał życia. Wzniosłe, humanistyczne ideały. Ideał moralny (tradycyjny rosyjski duchowy i moralny ideał: wysokie zasady moralne i przekonania, które prowadzą człowieka ku dobru, sprawiedliwości, uczciwości, współczuciu i innym cnotom, stanowczo odrzucając destrukcyjne ideologie dopuszczające niemoralne zachowania, cierpienie, korupcję lub inne nielegalne działania).

AGENT ZAGRANICZNY, n. Osoba lub organizacja, której działalność polityczna jest determinowana przez państwo (lub państwa) zagraniczne i która otrzymuje od niego finansowanie.

LESBIANIZM, n. Odchylenie seksualne obejmujące realizację pożądania kobiety wobec innej kobiety; kobieca homoseksualność.

LIMITROF, n. [z łaciny limitrophus, „pogranicze”]. Polityka: W Europie XXI wieku: państwo buforowe między Europą Zachodnią a Rosją, politycznie, gospodarczo i kulturowo niezdolne do niezależności. Państwa pograniczne. Rząd pograniczny. Początkowo odnosiło się do strefy granicznej Cesarstwa Rzymskiego zaopatrującej stacjonujące wojska. W latach 20.–30. XX wieku odnosiło się do państw powstałych na zachodniej granicy byłego Imperium Rosyjskiego po 1917 r. (Łotwa, Litwa, Estonia, Polska, Finlandia).

REŻIM, n. [francuskie régime] 1. Zbiór środków politycznych, gospodarczych i społecznych stosowanych przez władzę państwową do rządzenia społeczeństwem; forma rządów. Reżim demokratyczny. Reżimy reakcyjne. Reżim polityczny lub gospodarczy. Reżim kijowski (władza polityczna ustanowiona na Ukrainie od 2014 r., która zagraża podstawowym prawom i interesom ludności rosyjskojęzycznej).

RUSOFOBIA, n. [z russky + greckie phóbos – strach] Uprzedzone, wrogie nastawienie wobec obywateli Rosji, języka rosyjskiego, kultury i tradycji, przejawiające się w różnych formach agresji lub dyskryminacji wobec Rosjan lub osób rosyjskojęzycznych. Polityczna rusofobia. Przeciwnik rusofobii. Codzienna rusofobia (negatywne postawy wobec Rosjan w codziennych sytuacjach).

„Kontroluj język, a kontrolujesz myślenie.” Jeśli ludzie – dzięki rosyjskiej indoktrynacji państwowej – automatycznie przypisują tym pojęciom określone konotacje, naturalnie dochodzą do wniosków sugerowanych przez władze i działają zgodnie z nimi.

Jak daleko jesteśmy od prawdziwego *1984*, gdy większość Rosjan nadal instynktownie rozpoznaje, że wśród gazet państwowych Известия („Wiadomości”) nie ma wiadomości, a Правда („Prawda”) nie ma prawdy.